Η αλλεργική πρωκτοκολίτιδα είναι μία κατάσταση που χαρακτηρίζεται από «χαλαρές» βλεννοαιματηρές κενώσεις σε βρέφη συνήθως μικρότερα των 6 μηνών. Συνήθως εμφανίζεται τη 2η – 8η εβδομάδα ζωής, ωστόσο κάποια βρέφη εμφανίζουν αίμα στα κόπρανα νωρίτερα και άλλα για πρώτη φορά αργότερα.
Είναι αποτέλεσμα φλεγμονής στο κατώτερο τμήμα του παχέος εντέρου (οίδημα, τοπικές εξελκώσεις και διήθηση με ηωσινόφιλα) η οποία οφείλεται σε αλλεργικού τύπου αντίδραση σε συστατικά των τροφών. Το συχνότερο αίτιο που την προκαλεί είναι η πρωτεΐνη του αγελαδινού γάλακτος που περνάει μέσω του μητρικού γάλακτος (στα θηλάζοντα βρέφη) ή απευθείας από το τεχνητό αγελαδινό γάλα (στα μη θηλάζοντα βρέφη).
Το πιο συχνό σύμπτωμα από το έντερο του βρέφους είναι η παρουσία αίματος στα κόπρανά του. Για την αντιμετώπιση της αλλεργικής πρωκτοκολίτιδας, ο παιδίατρος μπορεί να χορηγήσει εκτενώς υδρολυμένο (υποαλλεργικό) γάλα αγελάδος. Αυτό όμως πρέπει να αποτελεί την έσχατη επιλογή για βρέφη που δεν ανταποκρίνονται στις δίαιτες αποκλεισμού τροφών, που πρέπει να ακολουθήσει η μητέρα που θηλάζει. Δηλαδή σε βρέφη με σοβαρό πρόβλημα, που δεν βάζουν καλό βάρος και έχουν αποκτήσει αναιμία λόγω της συνεχιζόμενης απώλειας αίματος.
Οι στόχοι για την αντιμετώπιση της αλλεργικής πρωκτοκολίτιδας θα πρέπει να είναι οι εξής :
1) Η αποδρομή των συμπτωμάτων στο βρέφος μέσω μίας δίαιτας αποκλεισμού (αρχικά των γαλακτοκομικών) από το διαιτολόγιο της θηλάζουσας μητέρας.
2) Ο σταδιακός και εκ περιτροπής αποκλεισμός άλλων κατηγοριών τροφίμων, σε περίπτωση που τα συμπτώματα δεν υφεθούν μετά την πρώτη δίαιτα αποκλεισμού των γαλακτοκομικών. Έτσι ώστε με έναν μεθοδικό τρόπο να εντοπίσουμε το υπεύθυνο τροφικό αλλεργιογόνο.
3) Η διατήρηση και υποστήριξη του μητρικού θηλασμού, μέσα από αυτή τη διαδικασία που πιθανώς κλονίσει την εμπιστοσύνη της μητέρας στο μητρικό γάλα. Έτσι ώστε να μην χαθούν τα αποδεδειγμένα οφέλη του μητρικού θηλασμού για την μητέρα και το μωρό.
1) Η αποδρομή των συμπτωμάτων στο βρέφος μέσω μίας δίαιτας αποκλεισμού (αρχικά των γαλακτοκομικών) από το διαιτολόγιο της θηλάζουσας μητέρας.
2) Ο σταδιακός και εκ περιτροπής αποκλεισμός άλλων κατηγοριών τροφίμων, σε περίπτωση που τα συμπτώματα δεν υφεθούν μετά την πρώτη δίαιτα αποκλεισμού των γαλακτοκομικών. Έτσι ώστε με έναν μεθοδικό τρόπο να εντοπίσουμε το υπεύθυνο τροφικό αλλεργιογόνο.
3) Η διατήρηση και υποστήριξη του μητρικού θηλασμού, μέσα από αυτή τη διαδικασία που πιθανώς κλονίσει την εμπιστοσύνη της μητέρας στο μητρικό γάλα. Έτσι ώστε να μην χαθούν τα αποδεδειγμένα οφέλη του μητρικού θηλασμού για την μητέρα και το μωρό.
Σε ένα βρέφος με αλλεργική πρωκτοκολίτιδα, το πιο πιθανό υπεύθυνο αλλεργιογόνο (κατά 65%) είναι οι πρωτεΐνες του γάλακτος αγελάδας. Αρχικά συστήνουμε στη μητέρα που θηλάζει μία δίαιτα αποκλεισμού του γάλακτος και των προϊόντων του και περιμένουμε να δούμε βελτίωση στις κενώσεις του βρέφους. Περιμένουμε να δούμε τη βελτίωση τουλάχιστον 2 εβδομάδες με έναν μήνα εφαρμογής του αποκλεισμού.
Εργαστηριακός έλεγχος δεν απαιτείται σε βρέφος με «χαλασμένες» κενώσεις, για το οποίο δεν υπάρχουν κλινικές υποψίες λοίμωξης και το οποίο είναι γενικά σε καλή κατάσταση και βάζει καλό βάρος.
Χρειάζεται μεγάλη προσοχή στη σωστή εφαρμογή της δίαιτας αποκλεισμού, γιατί ακόμα και ελάχιστες ποσότητες πρωτεΐνης αγελαδινού γάλακτος μπορεί να πυροδοτούν την αλλεργική αντίδραση. Η μητέρα θα πρέπει να αποφεύγει τυρί, γιαούρτι, γάλα, παγωτό, βούτυρο, βιτάμ κλπ, είτε αγελαδινό είτε κατσικίσιο/ πρόβειο. Επίσης θα πρέπει να προσέχει όλες τις ετικέτες των συσκευασμένων τροφίμων και να μην καταναλώνει τρόφιμο που αναγράφει ορό γάλακτος (πχ μπισκότα, κέικ, γαλοπούλα αλλαντικό, ψωμί του τοστ κλπ). Γι αυτό συμβουλευόμαστε τους ειδικούς πίνακες που περιγράφουν όλες της πιθανές πηγές γάλακτος και των προϊόντων του.
Όροι που χρησιμοποιούνται για την επισήμανση του γάλακτος και των προϊόντων του:
Γάλα, Γιαούρτι, Τυρί, Φέτα, Καζεΐνη, Κεφιρ, Λακταλβουμίνη, Λακτόζη, Λακτοσφαιρίνη, Ορός Γάλακτος, Πυτιά
Γάλα, Γιαούρτι, Τυρί, Φέτα, Καζεΐνη, Κεφιρ, Λακταλβουμίνη, Λακτόζη, Λακτοσφαιρίνη, Ορός Γάλακτος, Πυτιά
Όροι που πιθανά, αλλά όχι υποχρεωτικά, υποδηλώνουν παρουσία πρωτεΐνης γάλακτος αγελάδας:
Αλεύρι υψηλής συγκέντρωσης πρωτεΐνης, Βούτυρο, Καραμέλα, Κρέμα, Πραλίνα
Αλεύρι υψηλής συγκέντρωσης πρωτεΐνης, Βούτυρο, Καραμέλα, Κρέμα, Πραλίνα
Η μητέρα κατά το διάστημα της αποχής θα πρέπει να λαμβάνει συμπλήρωμα ασβεστίου καθημερινά.
Σε περίπτωση που μετά από μισό με ένα μήνα δεν έχουν βελτιωθεί οι κενώσεις με την δίαιτα αποκλεισμού των γαλακτοκομικών προχωράμε σε αποκλεισμό δεύτερης κατηγορίας τροφίμων και συγκεκριμένα του αβγού. Και πάλι συμβουλευόμαστε τους ειδικούς πίνακες για να αποκλειστούν όλες οι πιθανές πηγές του αβγού και των προϊόντων του.
Όροι που χρησιμοποιούνται για την επισήμανση του αβγού και των προϊόντων του:
Αβγό, Ασπράδι, Αλβουμίνη, Αβιδίνη, Γλοβουλίνη, Κρόκος, Λεκιθίνη, Λυσοζύμη, Πηκτική ουσία
Αβγό, Ασπράδι, Αλβουμίνη, Αβιδίνη, Γλοβουλίνη, Κρόκος, Λεκιθίνη, Λυσοζύμη, Πηκτική ουσία
Όροι που πιθανά, αλλά όχι υποχρεωτικά, υποδηλώνουν παρουσία πρωτεΐνης αβγού:
Γαλακτωματοποιητής
Γαλακτωματοποιητής
Σε περίπτωση μη ανταπόκρισης αρχίζουμε σταδιακά να αποκλείουμε και άλλες κατηγορίες τροφίμων από τη δίαιτα της θηλάζουσας ενώ από την άλλη επανεισάγουμε τροφές που είχαν αποκλειστεί, αλλά αποδείχθηκε ότι δεν προκαλούν το πρόβλημα.
Εδώ πρέπει να τονίσουμε ότι στην απλή αλλεργική πρωκτοκολίτιδα, δηλαδή την μεμονωμένη παρουσία αίματος στα κόπρανα λόγω αλλεργικής αντίδρασης, χωρίς άλλα συνοδά συμπτώματα (όπως έκζεμα), δεν κάνουμε εξετάσεις αίματος για τη διερεύνηση τροφικής αλλεργίας, τα γνωστά RAST test. Αυτό γιατί η αλλεργική πρωκτοκολίτιδα είναι κυτταρικού τύπου ανοσιακή απάντηση, οπότε δεν έχει νόημα να ψάχνουμε για ειδική IgE ανοσοσφαιρίνη (Μη IgE- μεσολαβούμενη αλλεργική αντίδραση).
Χρειάζεται επίσης προσοχή στην «υπερδιάγνωση» της αλλεργικής πρωκτοκολίτιδας, καθώς υπάρχουν και άλλες καταστάσεις που προκαλούν αιμορραγικές κενώσεις, όπως η γαστρεντερίτιδα και οι οποίες θα πρέπει να αποκλείονται.
Επίσης δεν μπορούμε να μιλάμε για αλλεργική πρωκτοκολίτιδα σε παιδιά άνω του 1 έτους. Έναρξη αιμορραγικών κενώσεων μετά το 1ο έτος σχεδόν ποτέ δεν οφείλεται σε αλλεργία.
Τέλος θα πρέπει η όλη διερεύνηση και οι δίαιτες αποκλεισμού για την θηλάζουσα μητέρα να γίνονται με τον ορθό τρόπο και βάσει του πρωτοκόλλου, ώστε να διασφαλίσουμε την συνέχιση του μητρικού θηλασμού. Δεν είναι ιατρικά σωστό να εφαρμόσουμε εξ αρχής μία αυστηρή δίαιτα μαζικού αποκλεισμού τροφίμων από τη θηλάζουσα μητέρα. Η μητέρα που βρίσκεται ήδη σε κατάσταση άγχους, που βλέπει ότι παρά το γεγονός ότι θηλάζει αποκλειστικά το βρέφος της αντιμετωπίζει το πρόβλημα, συχνά ενοχοποιεί μέσα της το μητρικό γάλα. Η αυστηρή και χωρίς κριτήρια δίαιτα αποκλεισμού θα επιδεινώσει την άσχημη ψυχολογία της, με σοβαρή την πιθανότητα να τα παρατήσει και να καταφύγει στο υποαλλεργικό ξένο γάλα.
Αντιθέτως θα πρέπει να διατηρηθεί ο θηλασμός με τα πολλαπλά οφέλη του για το βρέφος και την μητέρα. Η μαμά θα πρέπει να πειστεί πως δεν φταίει το μητρικό γάλα, αλλά τα τροφικά αλλεργιογόνα που προκαλούν αυτήν την κατάσταση. Στην πραγματικότητα τα βρέφη που θηλάζουν παρουσιάζουν χαμηλότερη συχνότητα αλλεργικών αντιδράσεων από τα βρέφη που σιτίζονται με ξένο γάλα. Αυτή η προστασία αποδίδεται στη χαμηλά επίπεδα πρωτεϊνών γάλακτος αγελάδας που περιέχει, σε ανοσοτροποποιητικά κύτταρα που υπάρχουν σε αφθονία στο μητρικό γάλα, και στη φυσιολογικά μη παθογόνα «καλά» μικρόβια που κυριαρχούν στο έντερο του βρέφους που θηλάζει.